پرسشنامه / مبانی نظری و پژوشی/ Spss

نمونه گیری و انواع روش نمونه گیری 

اهمیت و ضرورت نمونه گیری :نمونه گیری از جمله اقداماتی است که در اغلب علوم مورد استفاده قرار می گیرد ، زیرا اولاً انجام تمام شماری یا سرشماری اساساً مقرون به صرفه نبوده وحتی ضروری هم نیست .مشکلات عملی تمام شماری وهزینه های بسیار زیاد آن معمولاً دانشمندان علوم مختلف را تشویق به انجام نمونه گیری می کند.

تعریف نمونه گیری :نمونه گیری انتخاب تعدادی از افراد یا اعضا دربین مجموعه وسیعی از افراد است. به نحوی که بتوان با مطالعة این مجموعه محدود از افراد ، نتایج را به کل افراد مورد نظرتعمیم داد.

واژگان کلیدی در نمونه گیری :

  1- جمعیت یا جامعة آماری : مجموعه ای از واحدها که در چیز ( صفت ) یا چیزهایی با هم مشترک باشند.مثال : اگر در صدد بررسی میزان دینداری دانشجویان دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران باشیم کلیه دانشجویان دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران جمعیت یا جامعه آماری تحقیق مارا تشکیل می دهند.

2- واحد نمونه ای : هر یک از واحدهای جمعیت را که به عنوان عضوی از نمونه در معرض انتخاب است. یک واحد انتخاب یا واحد نمونه ای می خوانند.

3- نمونه : فرد یا عضوی که براساس روش های نمونه گیری انتخاب شده است نمونه می گویند. نمونه زیر مجموعة خاصی از یک جمعیت است که براستنباط ماهیت کل آن جمعیت انتخاب می شود.

4- ارزش جمعیتی یا پارامترجمعیت: ارزش جمعیتی ارزشی است که از مشاهده ومحاسبة همه واحدها ی تشکیل دهندة جمعیت حاصل می شود.

این مقوله معمولاً مستقیم در دسترس نیست واز طریق نمونه برآورد یا استنباط می شود.

5- ارزش نمونه ای : ارزشی است که از مشاهدة واحدها ی واردشده در نمونه حاصل می شود.

v     معیار اصلی کیفیت نمونه : عبارت است از میزان معرف بودن آن - یعنی میزان یکسان بودن ویژگی های نمونه با ویژگی های جمعیتی که این نمونه از آن انتخاب شده است.

6- چهار چوب نمونه گیری : فهرست یا شبه فهرستی از اعضای یک جمعیت را چهار چوب نمونه گیری می نامند.

v     دقیق ترین نمونة انتخاب شده هرگز کاملاً معرف جمعیتی که این نمونه از آن انتخاب شده است نخواهد بود بنابراین در نمونه گیری همواره درجه ای از خطا وجود خواهد داشت.

 انواع نمونه گیری : الف ) نمونه گیری احتمالی ( که به آن نمونه گیری علمی گویند.)

ب) نمونه گیری غیر احتمالی ( که به آن نمونه گیری غیر علمی گویند.)

الف ) نمونه گیری احتمالی :

به نوعی از نمونه گیری اطلاق می شود که افراد یاهر فرد یا عضو جمعیت ، شانس یا احتمال برابر یا دسته کم معینی برای انتخاب شدن داشته باشند.

در نمونه گیری احتمالی هر عضو کل جمعیت باید یک احتمال غیر صفر معلوم برای انتخاب شدن در نمونه را داشته باشد.

ب) نمونه گیری غیر احتمالی :

در این نمونه گیری پاره ای از افراد شانس بیشتر ویا نامعینی برای انتخاب دارند.

 مهمترین انواع نمونه گیری احتمالی عبارتند از:

1- نمونه گیری تصادفی ساده :این نوع نمونه گیری منطقاً بنیادی ترین روش در نمونه گیری احتمالی است اما این روش بندرت در عمل مورد استفاده قرار می گیرد. در این نمونه گیری هر یک از اعضا شانس مساوی برای انتخاب شدن دارند .در این روش افراد یا اشیا مورد نیاز به صورت تصادفی از فهرست اعضای جامعه که به همین منظور تهیه وشماره گذاری شده اند انتخاب می شوند.اما یکی از مشکلات این روش تهیه فهرست است .زیرا در بسیاری از مواقع این فهرست از قبل تهیه وتنظیم نشده است.

2- نمونه گیری تصادفی سیستماتیک ( منظم ): از این روش هنگامی استفاده می شود که تمام اعضای جامعه تعریف شده وقبلاً به صورت تصادفی فهرست بندی شده باشند .در این نوع نمونه گیری ابتدا باید با تقسیم حجم نمونه بر تعداد جامعه نسبت نمونه گیری را بدست آوریم؛ پس از بدست آوردن نسبت نمونه گیری می بایست اولین عضو نمونه را که معمولاً بهتر است بین صورت ومخرج کسر باشد با استفاده از اعداد تصادفی انتخاب کنیم وسپس برای بدست آوردن نمونه گیری ، حاصله از نمونه را به آن بیفزاییم.در نمونه گیری منظم غالباً دو اصطلاح به کار می رود.

1- فاصله نمونه گیری

2- نسبت نمونه گیری

  در عمل نمونه گیری منظم عیناً معادل نمونه گیری تصادفی ساده است .با این تفاوت که در این روش انتخاب هر عضو مستقل از انتخاب سایر اعضای جامعه نیست . در نمونه گیری منظم یک خطر وجود دارد و آن مسئله تناوب ودوره ای بودن است.

مثال : فرض کنید می خواهیم از یک جامعه 2000 نفری که قبلاً فهرست بندی شده است .100 نفر دانش آموز را انتخاب کنیم .برای این منظور ابتدا تعداد اعضای جامعه را به تعداد اعضای نمونه تقسیم می کنیم .

سپس به صورت تصادفی شماره ای را که مساوی یا کوچکتر از عدد به دست آمده ( 20 )   است انتخاب می کنیم به عنوان مثال شمارة 8 به عنوان نقطة شروع انتخاب می شود. سرانجام افرادی را که شماره های آنها در فهرست جامعه 8 ، 28 ، 48 ، 68 ، ...... است انتخاب می کنیم واین عمل را تا انتخاب 100 نفر ادامه می دهیم .با این حال باید گفت نمونه گیری منظم آسان تر از نمونه گیری تصادفی است.

3- نمونه گیری طبقه ای : وقتی که برخی از متغیر ها در تحقیق اثر گذاری خاصی داشته باشند ویا اینکه توجه به آن متغیرها برای تحقیق مهم باشد از این روش استفاده می شود. در این نوع نمونه گیری ،جامعه به گروه های متجانس تقسیم می شود واز هر گروه از افرادی که دارای ویژگی های مشابه هستند ، نمونه ای انتخاب می شود.نمونه گیری طبقه ای درجه بالاتری از معرف بودن را به دست می دهد . یعنی احتمال خطای نمونه گیری را به نسبت روش های قبلی کاهش می دهد. کار کرد نهایی طبقه بندی عبارت است از سازماندهی جمعیت به زیر مجموعه های همگون و انتخاب تعداد مناسب عنصر ها از هر زیرمجموعه .به عنوان مثال ممکن است ، گروه (الف ) از زنان وگروه (ب ) از مردان تشکیل شده باشد  .برای اینکه نمونه رابر اساس جنس آزمودنی ها انتخاب کنیم ودر عین حال نمونه نماینده واقعی جامعه مورد مطالعه باشد نمونه گیری باید از دو گروه الف و ب انجام شود .ضمناً نسبت افراد درنمونه باید برابر نسبت آنها در جامعه باشد .به عنوان مثال در صورتی که در جامعه نسبت مردان ¼ و نسبت زنان ¾  باشد نسبت مردان وزنان در نمونه نیز باید به ترتیب ¼  و ¾    باشد.

4- نمونه گیری خوشه ای :  وقتی که گرد آوری فهرست کاملی از عنصرهایی که جمعیت را تشکیل می دهند نا ممکن یا غیر عملی باشد از این روش استفاده می شود ودر این روش ابتدا نمونه ای از گروه های اعضا( خوشه ها ) انتخاب می شوند .سپس همه اعضای خوشه فهرست می شوند ؛ غالباً این فهرست از طریق مشاهدة مستقیم در میدان تهیه میشود.وسرانجام از اعضای هر خوشة انتخاب شده نمونه گیری می شود ونمونة نهایی از اعضا به دست می آید. همچنین نمونه گیری خوشه ای به یک یا چند مرحله ای تقسیم می شود. در نمونه گیری خوشه ای واحد اندازه گیری فرد یا یک عضو نیست بلکه گروهی از افراد است که به صورت طبیعی شکل گرفته وگروه را تشکیل داده اند.مثال : چنانچه بخواهیم از کلیه دانشجویان دانشگاه های شهر تهران نمونه ای انتخاب کنیم استفاده از روش های قبلی مستلزم هزینه ، وقت ونیروی انسانی زیاد است ؛ پس بهتر است از روش خوشه ای استفاده کنیم .مثلاً دانشگاه های شهر تهران را به دانشگاه تهران ، دانشگاه علامه دانشگاه بهشتی ، دانشگاه علم وصنعت  و... تقسیم می کنیم وآنها واحد نمونه گیری ها را تشکیل می دهند. وسپس هر کدام را به زیر شاخه های کوچکتر تقسیم می کنیم .

 ب ) نمونه گیری غیر احتمالی :

1) نمونه گیری سهمیه ای : نمونه گیری است که در آن سهمیه ای به پژوهشگر داده می شود وبه پژوهشگر اختیار عمل داده می شود تا پاسخگویان را در این سهمیه انتخاب کند.مثال : به محقق گفته می شود ازبین دانشجویان دانشکده علوم اجتماعی 30 نفر لیسانس ، 20 نفر فوق لیسانس و 10 نفر دکترا را انتخاب و با نسبت جنسیتی از آنها نظر سنجی شود.

2) نمونه گیری تعمدی ( هدفدار ):گاهی لازم است نمونه رابراساس آگاهی خود ازجمعیت ، ماهیت تحقیق وبه طور خلاصه بر اساس قضاوت شخصی و هدف های مطالعه انتخاب کنیم . از این روش زمانی استفاده می شود که شخصاً به سراغ تعدادی می رویم تا از آنها راجع به مسئله تحقیق پرسشی به عمل آوریم . به عنوان مثال : به سراغ سران جنبش کارگری یا دانشجویی می رویم و از آنها پرسش به عمل می آوریم .

3) نمونه گیری اتفاقی :این نمونه معمولاً بر اساس اتفاق صورت می پذیرد .کاری که بیشتر خبرنگاران انجام می دهند یعنی نمونه های خود را از کوی وبرزن به صورت اتفاقی انتخاب می کنند.

 4) نمونه گیری گلوله برفی : در این نوع نمونه گیری پاسخگویان بعدی از طریق پاسخگویان قبلی مشخص می شوند. این روش معمولاً وقتی مطلوب است که یافتن محل اعضا یک جمعیت ویژه دشوار باشد .مثلاً یافتن نمونه ای از افرادبی خانمان ، مهاجران غیر قانونی و....

  منابع وماخذ:

 1.ببی،ارل،1381،فاضل، رضا،روش های تحقیق در علوم اجتماعی(1)،تهران،سمت

2 .ببی،ارل،1381،فاضل، رضا،روش های تحقیق در علوم اجتماعی(2)،تهران،سمت

3.دلاور،علی،1383،احتمالات و آمار کاربردی ،تهران ,رشد